“De mens is vrij en zelf verantwoordelijk voor zijn eigen leven en de keuzes die hij maakt.”

Simone de Beauvoir (1908 – 1986) was al jong een zeer authentieke dame. Als puber op een katholieke meisjesschool werd ze op haar 14e jaar atheïst en al vrij vroeg had ze moeite met de rigide houding ten opzichte van vrouwen van de Franse bourgeoisie. In Parijs verdiepte zij zich in de Franse literatuur en ze ging filosofie studeren aan de Sorbonne en de École normale Supérieure. In deze tijd ontmoette ze Jean-Paul Sartre met wie zij haar hele leven een relatie had. Tijdens de Tweede Wereldoorlog – ze mocht haar beroep als docente filosofie niet uitoefenen – is ze gaan schrijven.

Simone de Beauvoir was zeer geëngageerd – in leven en werk – en publiceerde zowel romans als non-fictie en haar invloed zowel in het publieke debat en in het persoonlijk denken van mensen was groot. [1] Het is onmogelijk om heel haar leven, werk en invloed recht te doen in deze rubriek, maar twee publicaties van haar zijn voor mij exemplarisch voor haar betekenis.

Simone de Beauvoir noemt zichzelf een existentialist zoals Sartre dit heeft uitgewerkt: “Er is geen vooraf gegeven zin of betekenis van het leven en er is ook geen god.” [2] Dit betekent dat de mens vrij is en zelf verantwoordelijk voor zijn eigen leven en de keuzes die hij maakt. Deze vrijheid, zo stelt zij, is echter vooral voor mannen, de vrouwen komen op de tweede plaats. Dit onderzoekt en analyseert zij in haar boek ‘La deuxième sexe’ (1949). Dit boek, een standaardwerk binnen het feminisme, wordt gezien als de oprichtingstekst voor de feministische beweging in Frankrijk en bezorgde Simone de bijnaam ‘de spirituele moeder’ van de tweede feministische golf. Haar conclusie is dat vrouwen en mannen verschillen, maar niet heel andere wezens zijn en in principe gelijk aan elkaar. De Beauvoir laat zien dat ‘de vrouwelijkheid’ een sociale constructie is en verwees deze naar de prullenbak. De invloed van ‘La deuxième sexe’ op het denken over mannen en vrouwen en op het politiek-feministische debat was enorm. Helaas lijkt die invloed wat weggeëbd – kijkend naar wat we nu zien in het publieke en politieke debat. [3] Naast de inhoudelijke kant van dit boek kunnen we ook van haar leren, dat iets wat vanzelfsprekend lijkt (de rolverdeling mannen en vrouwen) niet vanzelfsprekend hoeft te zijn en nader onderzoek verdient.

Het begrip vrijheid wordt op een heel andere manier uitgewerkt in haar roman ‘Niemand is onsterfelijk’, eerder uitgegeven met de titel ‘Alle mensen zijn sterfelijk’. Dit boek heeft een onuitwisbare indruk op mij gemaakt. De hoofdpersoon Fosca heeft een elixer gedronken waardoor hij onsterfelijk is geworden. Fosca leeft maar door, leert nieuwe mensen kennen, beleeft nieuwe liefdes, heeft nieuwe beroepen, leeft nieuwe levens, maar uiteindelijk is de herhaling van alles uitzichtloos en zinloos. Marjan Slob schrijft hierover: “Zijn kansen en mogelijkheden zijn nu eindeloos, waardoor hij in feite nooit hoeft te kiezen. Dat gegeven maakt zijn daden onbeduidend…. Door het eeuwige leven te verwerven, verliest Fosca zijn menselijkheid.” [4] Van dit boek heb ik geleerd dat onbegrensde vrijheid geen vrijheid meer is en dat ook voor mij vrijheid te maken heeft met verantwoorde keuzes maken.

Simone de Beauvoir heeft velen geïnspireerd met haar onafhankelijkheid, haar intelligentie, haar geëngageerdheid. Haar keuzes hebben ook haar kritiek opgeleverd. Maar voor mij is zij een ware grootmeester.

Noten

1. De uitgave in 2020 van Dugardyn, Waarom ik van Simone de Beauvoir houd, is hiervan een recent voorbeeld. Aanleiding voor deze bundel brieven is de publicatie in datzelfde jaar van een nieuwe biografie over Simone de Beauvoir van Kate Kirkpatrick.
2. Zie ook: https://historiek.net/simone-de-beauvoir-franse-filosoof/66849
3. Jolande Withuis stelt in haar bijdrage – met de titel Tot slaaf gemaakten – dat de nieuwe weerstand tegen ideeën over gelijkheid van man en vrouw op dit moment niet alleen uit politieke en religieuze hoek komt, maar ook uit een feministische stroming die het ‘anders zijn’ van vrouwen celebreert. In: Dugardyn (2020).
4. Marjan Slob, Moeders mond, in: Dugardyn (2020).

Referenties

De Beauvoir, S. (1972) 9e druk. Niemand is onsterfelijk. Bussum: Uitgeverij C. de Boer jr.

Dugardyn, R. (red). (2020). Waarom ik van Simone de Beauvoir houd. Utrecht: Ten Have.

Kirkpatrick, K. (2020). Simone de Beauvoir. Een leven. Utrecht: Ten Have.

Smilde, K. (2020). Kate Kirkpatrick – Simone de Beauvoir. Retrieved: 04-09-2022. https://www.jhsg.nl/recensie-kirkpatrick-simone-de-beauvoir

Wikipedia. (2022). De tweede sekse. Retrieved: 04-09-2022. https://nl.wikipedia.org/wiki/De_tweede_sekse