“Ik leer uit eigen interesse om bij te blijven en op de hoogte te blijven. Soms pak ik gewoon de fiets om nieuwe projecten en nieuwe dingen te ontdekken.” (Wendeline Dijkman, gids voor gebiedsontwikkeling en gebouwen)

Inmiddels bestaat deze website 5 jaar. Al 5 jaar lang verdiepen wij, de redactie, ons in verschillende thema’s, visies, ontwikkelingen en theorieën die er zijn op het brede terrein van ‘leren’. Deze verdieping heeft ons veel gebracht, vaak zeggen wij tegen elkaar: “Dit is de leukste manier om ons bij te scholen.” Dat bracht ons op het idee om te onderzoeken wat andere zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) doen om bij te blijven, om zich verder te professionaliseren en hun kennis en vaardigheden te versterken en uit te breiden.

Sterke drive

Om meer te weten te komen over het leren van zzp’ers hebben wij met 9 zzp’ers gesproken, werkzaam in heel verschillende bedrijfstakken. De gesprekken waren een feest van herkenning in die zin, dat zij allemaal – net als wij – met veel enthousiasme en plezier aan het werk zijn, dat ze nieuwgierig zijn, hard werken, een sterke motivatie hebben, zich heel verantwoordelijk voelen voor hun werk en voor hun klanten en ondernemend zijn.

Dit ondernemende zit vooral in wat ze willen doen en wat ze willen leren. Lang niet alle vragen en opdrachten die op hun bordje komen zijn ‘gesneden koek’. Soms wordt er ‘argeloos’ ja gezegd tegen een opdracht die kennis en vaardigheden blijkt te vragen die ze nog niet voor 100% in huis hebben. Maar ze weten goed wat ze kunnen en nog niet kunnen en zij hebben een grote bereidheid om dat wat ze nog niet kunnen te gaan leren. In die zin zijn zij aan het ‘pionieren’ in het werk en leren zij juist omdat zij pionieren.

Pionierend leren

Pionierend leren is als begrip niet echt ingeburgerd. Al zoekend op internet komen wij het begrip welgeteld 1x tegen in een korte beschrijving van een project in de haven Willem Alexander in Roermond. [1] Een medewerker van de gemeente Roermond: “Veel van het werk wat voor ons ligt, is nieuw. Dat maakt dat we alleen op elkaar kunnen terugvallen, het is vooral samen pionierend leren.” (NVB, 2021) We vonden ook een project ‘Onderwijs Pioniers’, een project waarin docenten van 16 basisscholen ruimte krijgen voor vernieuwing (Kennisland, 2021).

Vraag is wat pionieren inhoudt. Volgens Wikipedia (2021) is een pionier ‘iemand die als één van de eersten een bepaald gebied betreedt, zodat hij daar zijn weg moet vinden zonder gebruik te kunnen maken van de ervaring van anderen’. Uit alle interviews blijkt dit bij zzp’ers ook het geval te zijn.
“Als ik een project aanga, probeer ik altijd iets nieuws te leren. En ik probeer het altijd zo te maken dat ik het best mogelijke kan neerzetten. Elke keer probeer ik me hiervoor op een bepaald vlak te verdiepen.” (Teun Megens, programmeur voor webapplicaties)

Er is een aantal principes die van belang zijn bij het pionieren (Kennisland, 2021). Drie van deze principes horen we terug in de gesprekken met de zzp’ers, namelijk:

Vernieuwing ontstaat door actie plus reflectie.
Alle kennis is vindbaar.
Durf te delen, durf te vragen, durf te leren.

De zzp’er

In Europa is Nederland geen koploper als het gaat om het aantal zzp’ers, maar staat op de 7e plaats, 13% van de werkenden is zzp’er. Ter informatie, Griekenland is koploper met meer dan 20% zzp’ers op het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar. Roemenië volgt met ruim 15%. In beide landen heeft dit percentage te maken met het grote aandeel kleine zelfstandigen in de agrarische sector (CBS, 2021a).

Een zzp’er is iemand die niet in loondienst is en arbeid verricht (CBS, 2021b):

in een eigen bedrijf of praktijk (zelfstandig ondernemer), of
als directeur-grootaandeelhouder (dga), of
als overige zelfstandige (bijvoorbeeld in een zelfstandig uitgeoefend beroep)
en die daarbij geen personeel in dienst heeft.

In Nederland gaat het dus om 13% van de werkenden, zo’n 1,1 miljoen mensen met een hoofdbaan als zzp’er (CBS, 2021c). Bij de groep zzp’ers worden ook de mensen meegerekend die een (kleine) aanstelling hebben elders, maar waarbij het hoofdinkomen uit de zzp-activiteiten komt. Hoe zorgen zij ervoor dat zij hun kennis en vaardigheden up-to-date houden, zodat zij mee kunnen in de veranderingen en inspelen op actuele vragen van hun opdrachtgevers?

Aanleiding om te leren

Uit de interviews komen 4 verschillende typen aanleidingen om te willen leren naar voren.

1. Nieuwsgierig
Zoals eerder gezegd, alle zzp’ers die we hebben gesproken zijn nieuwsgierig en ‘willen weten’. Uit zichzelf zijn ze op zoek naar zaken die hen kunnen helpen zich te verbeteren of te vernieuwen, of bij te blijven. “Soms zie ik iets wat iemand heeft gemaakt en dan word ik zo enthousiast! Dat wil ik ook kunnen! Dan ga ik op zoek en uitproberen.” (Carolien van Mulken, vormgeefster)

2. Ontwikkelingen binnen het vakgebied of de branche
Daarnaast zijn er prikkels, gestuurd door de ontwikkelingen binnen hun vakgebied zoals nieuwe materialen, nieuwe producten, projecten, computerprogramma’s, nieuwe regels of wetgeving. Soms moet men zich verdiepen in nieuwe dingen die noodzakelijk zijn voor het vak. “Audities worden nu – in verband met corona – online gedaan en dan moet ik met films laten zien wie ik ben. Die films maak ik zelf en hiervoor wil ik leren werken met een editprogramma. Dat wordt zelfstudie. ” (Zora Westbroek, danseres)

3. Vragen opdrachtgevers
De aanleiding kan ook een nieuwe vraag van een klant zijn naar iets wat de zzp’er (nog) niet kan of een complexere vraag waar de zzp’er nog geen ervaring mee heeft, of een nieuwe klant.
“Een klant was zwanger en toen heb ik een cursus zwangerschap en sport gedaan.” (Jos de Graaf, personal trainer)

4. Beroepsregistratie
Alle gesprekspartners hebben een vrij beroep, maar voor sommigen is een beroepsregistratie van belang. Om deze registratie te behouden moeten zij in een bepaalde tijd een bepaald aantal bijscholingen volgen.
“Ik sta ingeschreven in het kwaliteitsregister van de brancheorganisatie want ik geef ook behandelingen op medische indicatie (bijvoorbeeld voor de diabetische voet). Om deze registratie te behouden moet ik in een bepaalde tijd een bepaald aantal bijscholingen volgen.” (Nancy Lobbes, medisch pedicure)

Het leeraanbod

Vraag is waar de zzp’ers nieuwe kennis en vaardigheden opdoen? Meestal is het een combinatie van verschillende activiteiten.

“Workshops in terreinen, zoals grotesk spelen, mime en bewegingstheater doe ik her en der als cursus erbij. Daarnaast heb ik veel theaterboeken. Als ik werk met mijn groep en ik voel, dat er iets mist, als er een breder vormingsdeel voor die groep moet komen, werk ik hard aan die vormen voor die groep. Die vormen vind ik heel veel in literatuur en door te kijken naar theater.” (Gerda Klievink, regisseur en theatercoach)

Het aandeel ‘opleidingen en cursussen’ dat zij volgen is in verhouding gering. Voor veel zzp’ers is een cursus of opleiding te duur, bieden ze niet waar zij behoefte aan hebben en is het te zwaar, zeker als je lange dagen maakt, om ’s avonds nog een opleiding te volgen. Workshops, modulen en lezingen zijn makkelijker in te plannen en niet zo duur. Deze worden aangeboden door de brancheorganisaties, organisaties die hierbij zijn aangesloten en door deskundigen uit het veld.
“De belastingdienst organiseert intermediairdagen. Dan word je bijgepraat over nieuwe regelingen, wetgeving en dergelijke. En daarnaast organiseert ze thema-avonden. Ik maak er graag gebruik van.” (Agnes Reeling, houder van een administratiekantoor)

Het vaakst leren zzp’ers door ‘ermee aan de slag gaan en uitproberen’: een nieuw editprogramma, administratieprogramma, een film maken van je werk, onze gesprekspartners gaan ermee aan het werk en leren het zich eigen maken, al vallend en opstaand.
Hierbij zijn internet en Youtube een rijke bron van informatie. Een aantal zzp’ers zoekt naar tutorials.
“Je kunt heel veel zien op YouTube, ook als het gaat om nieuwe apparaten. Nadeel is dat er ook een hele hoop onzin staat op YouTube, wat gevaarlijk is. Je werkt toch aan de gezondheid van mensen. Door mijn brede en lange ervaring en kennis kan ik schiften wat wel en niet goed is .” (Jos de Graaf, personal trainer)

Ook maken ze gebruik van aanbod van ‘derden’: fabrikanten van nieuwe apparaten, ontwikkelaars van software maar ook van beurzen.
“Soms word ik uitgenodigd door een leverancier om over een nieuw product te leren, zogenaamde product-trainingen. In een dag of dagdeel krijg ik alle achtergrondinformatie over het product en hoe je ermee kunt werken. Dan ben ik in 1x bij, met de minste moeite het beste resultaat.”(Julian de Rooij, installateur)

Allemaal participeren zij in een netwerk, een collegiaal overleg of online-gebruikersgroepen. Hier worden ervaringen gedeeld, vragen gesteld en beantwoord. Sommige netwerken bestaan alleen uit vakgenoten, andere uit mensen van verschillende beroepen, die wel aan elkaar raken.
“Ik heb een groot netwerk met ontwerpers en ook ‘verwante beroepen’ als: fotografen, webontwikkelaars, illustratoren, ik maak ook gebruik van onlinegroepen, gebruikersgroepen rondom ontwerperssoftware.” (Carolien van Mulken, vormgeefster)

Vragen stellen is in deze groepen geen probleem en zeker geen blijk van ‘onkunde’. En als het gaat om antwoorden speelt vooral het ‘vakenthousiasme’ een rol, het willen delen van kennis en informatie en het elkaar van dienst kunnen zijn. Dat de meesten ook concurrenten zijn van elkaar, speelt een ondergeschikte rol.

Ten slotte hebben vakbladen een functie als het gaat om het signaleren van ontwikkelingen en nieuwe producten. Verdieping is vervolgens ergens anders te vinden (zie hierboven).

Reflectie

In de gesprekken wordt duidelijk dat de zzp’ers ook veel leren door het uitvoeren van het werk en het reflecteren hierop. De reflectie zorgt vooral voor ontwikkeling in de vaardigheden die niet specifiek vak- en beroepsgebonden zijn, maar die met de organisatie van het werk te maken hebben, zoals planning, het omgaan met klanten die afspraken niet nakomen, ‘nee’ zeggen tegen nieuwe klanten omdat je er niet één meer bij kunt hebben, goed luisteren en doorvragen.

Reflectie op je eigen positie en op de relatie met de klant zorgen ook voor professionele groei.
“Het is uitzoeken hoe ik mezelf presenteer bij een auditie. Ik wil rekening houden met dat wat anderen van mij verwachten, tegelijk wil ik laten zien wat mijn sterke kanten zijn. Dat loopt niet helemaal parallel.” (Zora Westbroek, danseres).

Doorgeven van kennis

Doorgeven van kennis gebeurt vooral in de eerder genoemde groepen en netwerken, slechts een enkeling heeft een stagiaire. Het gebeurt ook bij het directe samenwerken met collega’s, zoals het voorbereiden van een afspraak met een klant of het voorbereiden van een rondleiding.
“Eens in de twee weken komen we met de ‘basisgidsen’ bij elkaar. Dan staat een gebouw of gebied centraal en bereidt ieder een onderdeel voor. Dat wordt uitgewisseld, waardoor de hele groep kennis krijgt over het gebouw, de materialen of het gebied.” (Wendeline Dijkman, gids voor gebiedsontwikkeling en gebouwen)

Soms is er sprake van een ketensamenwerking, waarbij organisaties samenwerken en kennis en ervaring vanuit verschillende vakgebieden samenkomen.
“De diabetesverpleegkundige organiseert een overleg met medisch pedicuren. Omdat zij ook overleg heeft met podotherapeuten en praktijkondersteuners van huisartsenpraktijken, kan zij informatie uit verschillende disciplines inbrengen.” (Nancy Lobbes, medisch pedicure)

Echte pioniers

Alles overziend is onze conclusie dat al onze gespreksgenoten pionier zijn in hun eigen werk. Ze gaan nieuwe dingen aan, zoeken dingen uit, verleggen hun grenzen, blijven nieuwsgierig en blijven leren. Waardoor zich weer nieuwe dingen aandienen, die ze uit gaan zoeken, die zij zich eigen maken en zo blijven ze als professional met plezier aan het werk. Wij ook!

Met dank aan Wendeline Dijkman, gids voor gebiedsontwikkeling en gebouwen; Jos de Graaf, personal trainer; Gerda Klievink, regisseur en theatercoach; Nancy Lobbes, medisch pedicure; Teun Megens, programmeur voor webapplicaties; Carolien van Mulken, vormgeefster; Agnes Reeling, houder van een administratiekantoor; Julian de Rooij, installateur; Zora Westbroek, danseres.

Noot 1

Een praktische handreiking en tooling met toepasbare instrumenten die uit het NVB-project ‘Duurzaam en toekomstbestendig havenbeleid’ moeten komen, voldoen hieraan. Bij de NVB en haar kennispartners Movares en DGMR zit veel kennis van en over havens, duurzaamheid en circulariteit. ‘Die kennis kunnen we nu goed gebruiken’ aldus Robbert Speksnijder, beleidsadviseur economische zaken bij de gemeente Roermond. ‘Veel van het werk wat voor ons ligt is nieuw. Dat maakt dat we alleen op elkaar kunnen terugvallen, het is vooral samen pionierend leren.’ (NVB, 2021)

Referenties

CBS. (2021a). Is elders in de EU het aandeel zzp’ers zo hoog als in Nederland? Retrieved: 13-07-2021. www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-zzp

CBS. (2021b). Wat zijn zzp’ers? Retrieved: 13-07-2021. www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-zzp

CBS. (2021c). Ontwikkelingen zzp. www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-zzp/hoofdcategorieen/ontwikkelingen-zzp

Kennisland. (2021). KL helpt zestien basisscholen met pionieren. Retrieved: 13-07-2021. www.kl.nl/projecten/kl-helpt-zestien-basisscholen-met-pionieren

NVB. (2021). Samen pionierend leren. Retrieved 9 juni 2021. https://havens.binnenvaart.nl/nieuws/578-samen-pioniered-leren

Onderwijscommunity. (2021). Onderwijsinnovatie vergt Pioniers; LOF geeft tips. Retrieved 13-07-2021.
https://onderwijscommunity.nl/algemeen/onderwijsinnovatie-vergt-pioniers-lof-geeft-tips

Wikipedia. (2021). Pionier. Retrieved: 13-07-2021. https://nl.wikipedia.org/wiki/Pionier