“Leer mij het zelf te doen.”

Maria Montessori (1870 – 1952) kan met recht een belangrijke onderwijsvernieuwer worden genoemd: ruim 150 jaar na haar geboorte zijn er 22.000 Montessorischolen in 140 landen.

Montessori was ervan overtuigd dat kinderen een natuurlijke drang tot zelfontplooiing en zelfstandigheid hebben. Die drang was Maria ook niet vreemd. Na een studie aan een technische school, studeert ze medicijnen en wordt ze één van de eerste vrouwelijke artsen in Italië, ongewone keuzes voor een vrouw in die tijd. In 1904, net benoemd tot hoogleraar antropologie aan de Universiteit van Rome, begint zij aan een studie pedagogiek. Als zij zwanger raakt, trouwt ze niet met de vader maar brengt hun kind onder in een pleeggezin. Als getrouwde vrouw en moeder had zij haar werk niet kunnen voortzetten.

Montessori’s visie op onderwijs en opvoeding ontstond toen zij als ziekenhuisarts werkte met kinderen met een ernstige verstandelijke beperking. Met het door haar zelf ontwikkeld zintuigelijk materiaal, wilden en konden ook deze kinderen leren. De resultaten die zij daarna boekte met jonge kinderen in de armste wijken van Rome, in de Case dei Bambini, leidden tot wereldwijde belangstelling voor haar werk. Dit stelde haar in staat haar werkwijze verder uit te bouwen, voor alle kinderen.

Hoewel haar aanpak voor die tijd revolutionair was, was hij niet geheel nieuw. Montessori borduurde voort op de ideeën van bijvoorbeeld Friedrich Fröbel, aan wie een andere Grootmeester is gewijd.

Keuzevrijheid en zelfstandig werken staan centraal in haar visie. Ze ontdekte dat wanneer kinderen zelf hun werk kunnen kiezen, zij veel gemotiveerder zijn dan wanneer zij werk opgedragen krijgen.

Het is de taak van volwassenen om te zorgen voor een stimulerende omgeving, de voorbereide omgeving, waarin kinderen optimaal kunnen leren en werken. Kenmerkend zijn de door Montessori zelf ontwikkelde materialen die uitnodigen tot zelfstandig werken en het kind direct feedback geven. Net als vrijheid om het eigen werk te kiezen, bevordert dit de zelfstandigheid van het kind.

De leerkracht observeert het kind en biedt op het juiste moment een lesje aan. Montessori gaat uit van gevoelige perioden, waarin een kind openstaat om bepaalde vaardigheden snel eigen te maken. Het is aan de leerkracht om deze perioden te zien en te benutten.

Alhoewel Montessorionderwijs individueel onderwijs is, hechtte Montessori veel waarde aan het grote geheel en samenwerken. Zo zitten in het Montessorionderwijs kinderen van verschillende leeftijden bij elkaar. Zij kunnen zich aan elkaar optrekken en elkaar helpen.

In het kosmische onderwijs ervaart en leert het kind een deel van het geheel te zijn. [1] Het doel van opvoeding en onderwijs is volgens Montessori namelijk niet alleen de zelfontplooiing van het kind en de voorbereiding van het kind op de wereld. Ze bereiden de kinderen ook voor op het gezamenlijk zorg dragen voor de wereld en daar iets nieuws aan toe te voegen.

Het is onbetwist dat Maria Montessori iets nieuws aan de wereld heeft toegevoegd: maatwerk, zelfstandig werken, peerfeedback, een coachende rol van de leerkracht en het belang van motivatie zijn inmiddels gemeengoed in alle onderwijsvormen.

Fouke Jansen is taalkundige en werkt als zelfstandige op het gebied van Nederlands en Nederlands als tweede taal. Ze is adviseur, trainer en NT2-docent en ontwikkelt lesmateriaal voor volwassen anderstaligen en laaggeletterden. Ze werkt in de volwasseneneducatie en in het mbo. Ze is ook betrokken bij de inburgering.

Voetnoten

[1] De volgende uitleg van kosmisch onderwijs is overgenomen van het Montessori Portaal Nederland (2023): “Kinderen maken kennis met de veelzijdige samenhangen van deze wereld en verwerven kennis en inzicht over de dingen en de wereld als geheel.”

Referenties

Montessori Portaal Nederland. Visie. (2023). Retrieved: 01-08-2023. https://montessori-portaal.nl

Nederlandse Montessori Vereniging. Over Montessori. (2023). Retrieved: 01-08-2023. https://montessori.nl

Schwegman, M. (1999). Maria Montessori 1870-1952: Kind van haar tijd, Vrouw van de wereld. Amsterdam: University Press.

Stichting Nivoz. (2019). Wisdom begins in Wonder. Pedagogische canon, Steiner (1861 – 1925) en Montessori (1870 – 1952). Retrieved: 26-07-2023. https://nivoz.nl/nl/zes-videoportretten-over-het-werk-van-steiner-montessori-boeke-korczak-en