“Education is the key to unlocking the doors of women’s freedom and empowering them to change their lives and society.”

Foto: Caecilia van der Drift

“Jij wordt een moderne ontwikkelde vrouw. Je zult vreemde talen leren, een paspoort krijgen, boeken verslinden en spreken als een religieuze autoriteit. Op z’n minst zul je beter af zijn dan je moeder.” Deze uitspraak deed de tante van Fatima Mernissi (1940 – 2015) toen zij als klein meisje in een harem in Fez (Marokko) opgroeide. Ze studeerde politieke wetenschappen aan de Mohamed V Universiteit in Casablanca en later aan de Sorbonne in Parijs en aan Brandeis University in de Verenigde Staten. Mernissi werkte als adviseur binnen UNESCO mee aan projecten rond thema’s als vrouwenemancipatie en gendergelijkheid in Arabische contexten, interculturele dialoog tussen het Westen en de Arabische wereld en onderwijs als middel tot sociale verandering. Fatima Mernissi groeide uit tot een pionier op het gebied van islamitisch feminisme. Haar werk richt zich onder andere op de noodzaak van hervorming binnen het onderwijs en culturele normen.

Bevorderen van onderwijskansen voor vrouwen

Mernissi combineerde religie, cultuur en emancipatie als aanvullende/complementaire elementen in plaats van tegenpolen. In opdracht van UNESCO en de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) interviewde zij in de jaren ’70 en ’80 vrouwen uit diverse achtergronden om inzicht te krijgen in hun ervaringen met arbeid, onderwijs en sociale status. De uitkomsten hiervan benadrukten de noodzaak van onderwijs als middel tot empowerment en economische onafhankelijkheid. Onderwijs als middel om kennis te vergaren en persoonlijke vorming en ontwikkeling te faciliteren.
De schrijfworkshops die Mernissi organiseerde boden vrouwen de mogelijkheid om verhalen te schrijven over onderwerpen waar taboes op rustten. Deze verhalen werden later omgezet in publicaties zodat de stem van vrouwen hoorbaar werd.
Mernissi richtte “Caravanes Civiques” op. Dit netwerk van kunstenaars, intellectuelen en activisten was gericht op het bevorderen van burgerparticipatie en het versterken van vrouwenrechten door educatie en culturele uitwisseling.

Vleugels

Fatima Mernissi: “The greatest revolution is not the one that brings us power, but the one that gives us the capacity to question.”

In haar roman ‘Het verboden dakterras’ beschrijft Mernissi haar tante Habiba als de ‘vrouw met de vleugels’. Deze spreekwoordelijke onzichtbare vleugels staan voor de vrijheid die Mernissi zelf zocht. Hoe kunnen wij – in de volwasseneneducatie – ervoor zorgen dat vrouwen vleugels krijgen, dat zij vrijheid ervaren en hen stimuleren om vragen te stellen?
Ik denk dat wij in de Drechtsteden met het educatieve aanbod voor Eritrese volwassenen hieraan bijdragen.
De toename van vluchtelingen uit Eritrea in 2016 leidde in Dordrecht tot een specifiek aanbod voor deze groep. De kracht in het aanbod zit ‘m in:

het samengaan van onderwijs met maatschappelijk werk en jeugdgezondheidszorg
de ervaringsdeskundigheid van docenten met dezelfde achtergrond
de ruimte voor de eigen taal en de eigen – gedeelde – geschiedenis
ondersteuning in het Tigrinya, de moedertaal, van Nederlandstalige docenten bij hun programmaonderdelen.

Woordenschatontwikkeling, kennis over de Nederlandse samenleving en je plek zoeken in Nederland gaan hand in hand. De vrouwen leren vragen te stellen, zoals ‘Wie ben ik in deze nieuwe samenleving en wat vraagt dit van mij?’ en hebben gesprekken over opvoeding, onderwijs en andere maatschappelijke thema’s. Gesprekken die op dat moment nog niet mogelijk zijn in het Nederlands, maar noodzakelijk zijn om jezelf te ontwikkelen, je te leren verhouden tot een andere samenleving en je hier vrij te kunnen gaan bewegen. [1]

Monique de Bos is senior beleidsmedewerker gemeenten Dordrecht en contactambtenaar voor de uitvoering van de Aanpak basisvaardigheden (Wet Educatie en Beroepsonderwijs) Drechtsteden.

Voetnoten

1. Inmiddels maakt dit type aanbod deel uit van de aanpak basisvaardigheden in drie gemeenten in de Drechtsteden.

Referenties

Adnan, Y. (2004). From Harem to Civil Society: The Journey of Fatima Mernissi. Al Jadid Magazine, Vol. 10(49).

Schutte, X. (2015). Het einde: Fatima Mernissi, 1930 – 30 november 2015. De Groene Amsterdammer, 49.

Wikipedia. (2025). Fatima Mernissi. Retrieved: 06-05-2025. <https://fr.wikipedia.org/wiki/Fatima_Mernissi>.