Motivatie is een sleutelbegrip als het gaat om leren. Zowel voorafgaand aan een leertraject – de motivatie om te willen leren en te starten met een leertraject – als tijdens het leertraject, het volhouden en afmaken. In dit artikel focust Maurice de Greef op motivatie als belangrijke factor voorafgaand aan een leertraject. Hij bespreekt welke factoren een rol spelen bij motivatie, of deze factoren voor iedereen even belangrijk zijn en of deze factoren te beïnvloeden zijn. De ervaring leert namelijk dat er volwassenen zijn die niet direct uit zichzelf zo sterk gemotiveerd zijn, maar een zetje nodig hebben om te beginnen en daarna heel tevreden zijn over deze stap.

Motivatie: wat is het?

Leren blijkt voor veel volwassenen positieve resultaten op te leveren. Als volwassenen kansen krijgen om zichzelf verder te ontwikkelen, krijgen zij een betere plek in de samenleving en op de arbeidsmarkt. Leren creëert dus kansen. Een aantal volwassenen ziet dat ook en is uit zichzelf (oftewel intrinsiek) gemotiveerd om te gaan leren en hun horizon te verbreden en nieuwe kansen in het leven te creëren. Maar dat geldt niet voor iedereen. Niet iedereen ziet uit zichzelf de positieve kant van het leren en een aantal ervaart het soms meer als een must of last. Toch blijkt dat ook zij vaak enthousiast zijn als ze de stap naar leren wel hebben gezet en zij een leertraject hebben doorlopen. Alleen waren ze bij aanvang niet intrinsiek, maar extrinsiek gemotiveerd. Iets buiten zichzelf heeft hen gemotiveerd om te gaan leren, bijvoorbeeld de kans op salarisverhoging of de wens om hierdoor bij een groep te kunnen horen. Motivatie lijkt het sleutelwoord te zijn om mensen in beweging te krijgen om te gaan leren.
Maar wat is dat eigenlijk: motivatie? Motivatie is “dàt wat je drijft, wat je beweegt om dingen te doen of te laten en het verwijst ook naar de intensiteit ervan” Volwassenenleren.nl, 2021). Als we volwassenen die niet uit zichzelf gaan leren, toch willen motiveren is de vraag hoe we dat kunnen doen? Waar is de motivatie van afhankelijk, hoe motiveer je iemand en wellicht belangrijker: is iedereen wel te motiveren?

Motivatie staat niet op zichzelf

Starten met een leertraject hangt niet enkel en alleen af van motivatie. Daar is meer voor nodig. Motivatie staat niet op zichzelf, maar gaat vaak hand in hand met andere zaken. Volgens Rothes et al. (2017) is het gaan leren dan ook niet enkel afhankelijk van motivatie, maar allereerst ook van autonomie. Autonomie wil zeggen dat je zelf de regie hebt op (starten met) leren. Dit betekent dat jezelf uitzoekt wat je wilt leren, waar je dat kunt doen enzovoorts. Dit is niet iedereen gegeven. Iemand die bijvoorbeeld taal- of rekenproblemen heeft en dus moeilijk kan lezen of schrijven en/of rekenen zal hulp nodig hebben bij het vinden van het juiste leertraject en zal die keuze wellicht onder begeleiding moeten doen. Volwassenen met een hoge mate van autonomie lijken zelf eerder aan de slag te gaan.
Maar er is nog een tweede invloedrijke factor om te gaan leren, namelijk urgentie. Volgens Wildenbos en Muskiet (2020) zijn er verschillende soorten groepen mensen te onderscheiden, waarbij de ene groep makkelijker aan de slag gaat dan de andere groep. Volwassenen zullen eerder gaan leren als ze de urgentie voelen om te gaan leren, als leren ‘onontkoombaar’ is geworden. Iemand die van verzorgende door wil groeien naar verpleegkundige omdat dat zijn droombaan is, zal een opleiding tot verpleegkundige moeten gaan volgen. Dat is in de meeste gevallen de enige mogelijkheid. Als hij dat wil bereiken en dat ook nodig vindt voor zichzelf, zal hij de stap zetten. Hij voelt de urgentie om te leren. Maar dat is niet bij iedereen het geval. Sommige mensen hebben het idee dat de keuze tot leren ‘buiten hen zelf ligt’. Met name bij volwassenen die op latere leeftijd moeten of willen gaan deelnemen aan een traject basisvaardigheden speelt het wel of niet voelen van de urgentie om te gaan leren een rol.

Wat triggert motivatie?

Vraag is waarom iemand gemotiveerd wordt. Zoals eerder aangegeven, verwijst motivatie ook naar de intensiteit om iets te willen gaan doen (Volwassenenleren.nl, 2021). Soms wil je heel graag leren en soms juist minder graag, maar gaat iemand aan de slag omdat er een prikkel is die buiten zichzelf ligt. Ahl (2006) geeft aan dat een volwassene op zes verschillende manieren gemotiveerd kan raken om te gaan leren, namelijk:

Vanuit economisch / rationeel perspectief
Als je een cursus op het werk volgt, kan je een nieuwe positie binnen het bedrijf en salarisverhoging krijgen.
Vanuit sociaal perspectief
Als een groot deel van je vrienden geïnteresseerd is in een onderwerp waar je zelf weinig van afweet wil je mogelijk zelf ook meer over dat onderwerp te weten komen.
Vanuit psycho-biologisch perspectief
Soms wil je leren omdat je gedreven bent en gewoonweg iets wil behalen. Bijvoorbeeld omdat je wilt laten zien wat je in je mars hebt, om een goed verzekerde toekomst te hebben of vanwege prestige.
Vanuit educatief perspectief
Je kunt iets gaan leren, omdat je beloond wordt. Als je leert, krijg je bijvoorbeeld een compliment van een ander, waardering, een certificaat of een cadeau zonder dat dit een financiële beloning hoeft te zijn.
Vanuit behoeftegedreven perspectief
Leren kan ontstaan vanuit een innerlijke behoefte. Je volgt op vrijwillige basis een cursus op het werk, omdat je je werk beter wil kunnen doen en met tevredenheid wil terugkijken op goede uitgevoerde taken op het werk.
Vanuit cognitief perspectief
Ook kun je in bepaalde dingen geïnteresseerd zijn en daar graag meer over willen weten of leren en dus bijvoorbeeld een cursus bij de Volksuniversiteit gaan volgen om je in een taal, de natuur, kunst of iets anders wil verdiepen.

Is iedereen te motiveren?

Heel veel mensen blijken gemotiveerd te kunnen worden om te gaan leren ook al lijkt dit niet direct voor de hand te liggen. Onderzoek onder WGA’ers (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten) bij het UWV laat zien, dat 60% van deze werknemers die ziek zijn en die nog wel deels (in de toekomst) kan werken, graag wil gaan leren om aan een baan te komen (De Graaf-Zijl et al., 2020). Dus ook al hebben mensen niet direct alle mogelijkheden om te gaan leren of zijn de omstandigheden niet ideaal, veel van hen zou dat wel graag willen. Alleen blijkt uit datzelfde onderzoek dat slechts 6% van de WGA’ers ook daadwerkelijk deelneemt aan scholing. De top drie van barrières die men ervaart zijn fysieke of psychische beperkingen (58%), fysieke onbereikbaarheid van waar de scholing plaatsvindt (16%) en ontbreken van financiële mogelijkheden (8%). Het gaan leren is dus niet alleen afhankelijk van de persoon en de mate van autonomie, motivatie of urgentie, maar ook van andere factoren.

Voorwaarden voor motivatie

Volgens de Inspectie van het Onderwijs (2019) zijn er vier belangrijke factoren of basisvoorwaarden om ervoor te zorgen dat iemand gaat (en blijft) leren. Dat zijn: autonomie, verbondenheid, competentie en daarnaast ook veiligheid en zekerheid. De eerste drie factoren zijn gebaseerd op de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci (2000a; 2000b) en de laatste op een onderzoek naar het bieden van veiligheid en zekerheid van de OECD (2016). Volgens Ryan en Deci (2000a; 2000b) hangt de motivatie namelijk samen met autonomie, verbondenheid en competentie. Zoals eerder aangegeven gaan mensen eerder leren als ze een bepaalde mate van autonomie hebben. Autonomie zorgt er in die zin dus voor dat men eerder aan de slag gaat met leren en dus eerder gemotiveerd raakt. Het beïnvloedt motivatie, net als de mate van verbondenheid en het hebben van meer competenties. Het onderzoek van de OECD (2016) laat zien dat er daarnaast ook een bepaalde mate van zekerheid en veiligheid moet zijn om te gaan leren. Als je zelf de regie kan hebben over je leerproces (autonomie), je een fijne relatie hebt met de mensen die de opleiding verzorgen of de andere volwassenen van de opleiding (verbondenheid), door hebt dat je het ook goed kan en successen ervaart (competentie) en dat het in een veilige leeromgeving plaatsvindt (veiligheid en zekerheid) zal je eerder gaan leren.

Verschillende onderzoeken laten zien dat er echter meer voor nodig is om mensen aan het leren te krijgen en met name volwassenen die in hun jongere jaren minder opleiding hebben gehad. Volgens Bohnenn en De Greef (2021) zouden bijvoorbeeld eerdere negatieve leerervaringen ervoor kunnen zorgen dat deze groep mensen minder snel uit zichzelf deelneemt aan een leertraject. Dat houdt in, dat er extra inzet gepleegd moet worden om deze mensen aan het leren te krijgen. Hierbij kan men bijvoorbeeld denken aan het inzetten van ambassadeurs (leerders die ook twijfels hadden om te gaan leren en de stap inmiddels wel hebben ingezet) of toeleiders vanuit bijvoorbeeld het UWV of een werkgever die tijdens gesprekken met cliënten of werknemers hen motiveren tot deelname aan leren.

De uitdaging van motivatie

Het bevorderen van motivatie is geen eenvoudig proces. Zoals eerder aangegeven hangt het samen met autonomie, het gevoel van urgentie maar ook met verbondenheid, competentie en veiligheid & zekerheid. Niet iedereen wordt op dezelfde manier gemotiveerd om te gaan leren. Er is dus niet één ‘motivatiesleutel’ die de deur openzet naar leren. Motivatie is complex en kan alleen worden bevorderd als je goed naar de mens kijkt met zijn mogelijkheden, wensen en kansen. Dat kost tijd, tijd om de potentiële motivatie van iemand in kaart te brengen en de juiste trigger te vinden om iemand te stimuleren tot leren.

Maurice de Greef is sinds 2002 betrokken bij de sector volwasseneneducatie. Hij heeft diverse onderwijsinstellingen en gemeenten begeleid bij het ontwikkelen van nieuwe onderwijstrajecten. Maurice studeerde onderwijskunde en is momenteel als leerstoelhouder van de UNESCO Leerstoel Volwasseneneducatie verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. Maurice wil samen met maatschappelijke organisaties ervoor zorgen, dat er ook in Nederland voldoende kansen voor ontwikkeling door leren voor volwassenen zijn.

Zijn motto is: “Er moet altijd een kans zijn om nieuwe dingen te leren voor je werk of voor je leven hoe oud je ook bent.”

Referenties

Ahl, H. (2006). Motivation in adult education: a problem solver or a euphemism for direction and control? International Journal of Lifelong Education, 25(4), p. 385 – 405.

Bohnenn , E. & De Greef, M. (2021). Succesvol leren van laagopgeleide werknemers. In: R. Poell & J. Kessels: Handboek Human Resource Development, Organiseren van het Leren. Leuven/Amsterdam: Uitgeverij Lannoo Campus, p. 541-557.

De Graaf-Zijl, M., De Greef, M., Van Lier, W., Van Raaij, N. & De Wilde, B. (2020). Extra scholingsmogelijkheden voor WGA’ers” Verslag van een verkennend vooronderzoek. Amsterdam: UWV.

Inspectie van het Onderwijs. (2019). Motivatie om te leren: motiverende kenmerken van het voortgezet onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.

OECD. (2016). PISA 2015 results (Volume I): Excellence and equity in education, PISA. Paris: OECD Publishing.

Rothes, A. Lemos, M.S. & Gonçalves, T. (2017). Motivational Profiles of Adult Learners. Adult Education Quarterly, 67(1), p. 3 – 29.

Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2000a). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.

Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2000b). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary Educational Psychology, 25(1), 54-67.

Volwassenenleren.nl. (2021). Motivatie. Retrieved: 24-10-2022. https://volwassenenleren.nl/motivatie/.

Wildenbos, J. & Muskiet, J. (2020). Lots Lemon Webinar Laaggeletterdheid. Haarlem: Lost Lemon.