“De mens moet zich in de wereld zelf voorthelpen, hem dit te leren is de taak van de opvoeders.”

“Hij sprak aan één stuk door zonder pauze. Aangezien ik niets van het behandelde begreep behalve aan het einde van elke zin het woord “aap, aap” en Pestalozzi uiterlijk zeer lelijk was, hij geen halsdoek omhad (…) alleen maar in zijn lange hemdsmouwen die over zijn nonchalant slingerende armen en handen hingen, wild in het vertrek heen en weer rende, zo greep echte ontzetting mij aan.” (1)

Leven en werk

De Zwitserse pedagoog Johan Heinrich Pestalozzi (1746-1827) liet zich inspireren door de denkbeelden van Rousseau. Hij was ervan overtuigd dat ieder mens, ongeacht stand of afkomst, zich als persoon optimaal kon ontwikkelen door een opvoeding in harmonie. Hij trouwde een vrouw boven zijn stand die hem in staat stelde zijn ideeën in praktijk te brengen. Zo kocht Pestalozzi in 1767 een boerderij waar hij armen te werk stelde, maar in 1774 ging hij failliet. Daarna stichtte hij een opvanghuis voor zwerfkinderen maar ook dit opvanghuis ging failliet. In 1798 richtte Pestalozzi in Stans voor vooral oorlogswezen een armen- en industrieschool op. Na een jaar werd het tehuis gesloten wegens financiële problemen. Tussen zijn mislukkingen door en ook aan het eind van zijn leven publiceerde Pestalozzi veel.

Hoe vallen de observatie van Ramsauer en de vele mislukkingen in zijn leven te rijmen met Pestalozzi’s reputatie als grootmeester? Uit voorgaande lijkt hij eerder een antiheld dan een pedagoog die ook buiten de grenzen van Zwitserland een indrukwekkende reputatie had. Pestalozzi miste een aantal essentiële vaardigheden om zijn ondernemingen succesvol te maken. Hij kon niet goed met kinderen omgaan, hij had geen organisatietalent en hij kon zijn budget niet beheren. (2) Hoe komt het dat hij toch zo beroemd is geworden?

Hoofd, hart en handen

Zijn roem valt deels te verklaren uit zijn publicaties, waarin hij zijn pedagogische visie met veel gedrevenheid verwoordt. Hij noemde zijn benadering de ‘pedagogie van hoofd, hart en handen’. Hierbij kwam het hart op de eerste plaats: de armen (kinderen en volwassenen) moesten eerst in harmonie met zichzelf en hun omgeving zijn. Daarna konden ze door een mix van praktijk (handen) en leren (hoofd) verder bouwen aan hun ontwikkeling. Zijn bekendste werk, Lienhard und Gertrud (1787), heeft als thema zelfverheffing van het volk: zelf de kennis, kunde, waarden en normen tot je nemen en keuzes maken.

De verheffing van het volk wordt eind 19e eeuw een kernthema van de pedagogische zorg: Pestalozzi was hier pleitbezorger van en gold als voorbeeld voor veel pedagogen in die tijd.

Pestalozzi nu

Het is interessant de parallellen te ontdekken tussen Pestalozzi en de huidige trends in de volwasseneneducatie. De industrieschool in Stans is een duaal traject (combinatie van praktijk en leren) en ‘leren via het hart’, wat we onder andere terugzien in het concept Bildung, wint tegenwoordig, na een paar decennia focus op het puur bijspijkeren van basisvaardigheden, ook steeds meer terrein. (3) Leren via het hart en de handen (praktijkervaring) stelt mensen in staat hun eigen ontwikkeling te sturen: in deze pedagogische benadering is Pestalozzi ons dus ook al voorgegaan.

Riet Thijssen is expert-ontwikkelaar tbv de volwasseneneducatie en basisvaardigheden. Ze was vanuit CINOP o.a. projectleider Standaarden en eindtermen ve (2012) en Advies digitale vaardigheden (2017). Vanaf 2019 werkt ze zelfstandig. Ze is tevens eindredacteur van de artikelenreeks Leren in de educatie, Lesgeven, begeleiden en faciliteren (2020-2021).

Noten

Dit is een observatie van Ramsauer. Ramsauer was een medewerker van Pestalozzi. Ten tijde van deze observatie was hij 10 jaar oud. Uit: Bakker, N., Noordman, J. & Rietveld-van Wingerden, M (2006). Vijf eeuwen opvoeden in Nederland: Idee en Praktijk 1500-2000. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.
Bakker, N., Noordman, J. & Rietveld-van Wingerden, M (2006). Vijf eeuwen opvoeden in Nederland: Idee en Praktijk 1500-2000. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.
https://volwassenenleren.nl/bildung-een-antwoord-op-een-actuele-vraag/

Referenties

Bakker, N., Noordman, J. & Rietveld-van Wingerden, M (2006). Vijf eeuwen opvoeden in Nderland. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.

Van Werkhoven, W. (2018). Johann Heinrich Pestalozzi, een praktisch georienteerd volksopvoeder: ‘De pedagogiek van hoofd, hart en handen’. Driebergen: Stichting NIVOZ. Retrieved: 01-09-2020. https//:nivoz.nl/nl/johann-heinrich-pestalozzi-een-praktisch-georiënteerd-volksopvoeder-de-pedagogiek-van-hoofd-hart-en-handen.

HETKIND.ORG. (2018). Pedagogische canon: Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827). Retrieved: 01-09-2020. (vimeo.com/293952630).