“Als je niet bereid bent om naar de sterktes van je leerder te kijken, blijf dan ook van zijn zwaktes af.”

Reuven Feuerstein (1921-2014) was een Israëlische cognitieve psycholoog die baanbrekend werk heeft geleverd in onderzoek en begeleiding van personen met leerstoornissen. Vanuit zijn theorie rond modificatie en mediërend leren wil Feuerstein leerprocessen en cognitief functioneren duurzaam verbeteren. Hij was succesvol in het versterken van het leerproces van kinderen met een ontwikkelingsachterstand en van volwassenen met aangeboren hersenletsel. Hoe kan Feuersteins aanpak ons anno 2024 inspireren in de begeleiding van volwassenen?

Modificatie en mediërend leren: geen toverspreuk

Feuerstein stelt ‘modificatie’ centraal die verandering brengt in leervermogen en leerervaring. Bij iedereen, maar vooral bij individuen die de stempel ‘uitgeleerd’ hebben gekregen. Feuerstein hanteerde een ‘Individueel Verrijkingsprogramma (IVK) waarin het aanscherpen van primaire functies rond cognitie (bijvoorbeeld waarneming, geheugen, leren en denken) centraal staat. In de missie van Feuerstein ligt intelligentie niet vast: leervermogen kan verbeteren, leerefficiëntie kan verhogen. Soms is die vooruitgang groot, soms is ze miniem. Begeleiding moet uitgaan van de persoon zelf, van optimisme en van geloof in verandering.

In mediërend leren (MLE) staan we tussen de leerder en zijn omgeving en trachten we samen met hem de vele prikkels uit de omgeving op te vangen, te verwerken en gericht te gebruiken. Zonder ‘mediator’ die de prikkels helpt sturen en ze zin geeft, is er van leren geen sprake. En die rol moeten we heus niet alleen bij kortergeschoolde volwassenen opnemen, of bij volwassenen die nieuw zijn in onze samenleving. Leerwinst boek je niet met een toverspreuk! We moeten investeren in tijd, moeite, vaardigheid, geduld en toewijding voor onze leerder.

In de geest van Feuerstein

Feuersteins aanpak is niet alleen een theorie en een programma om cognitie te versterken. Zij is ook, en vooral, een grondhouding. Hoe kijken we naar de mensen die we begeleiden? Accepteren we passief de huidige toestand of gaan we actief en modificerend op zoek naar kansen om leervermogen te verbeteren?
Mediatie en modificatie counteren het Golem-effect: als we lage verwachtingen hebben van onze leerder, zal dat bij hem heel vaak leiden tot slechtere prestaties. We moeten het leerproces laten starten vanuit de leerder, vanuit de dialoog tussen ons beiden. Die dialoog moet helder zijn: we moeten het impliciete expliciteren. Leren je NT1-cursisten grammatica? Bespreek dan eerst waarom vormcorrectheid belangrijk is. Meet een cursist in de opleiding een werkstuk ‘ongeveer’ correct op? Toon en leg uit waarom het belangrijk is om exact te meten. Ook zo werk jij aan (meta)cognitie en geef je cursisten de kans om hun leervermogen te verbeteren.

Hoe ‘Feuersteins’ is jouw houding?

Naar welke houding neig jij? Als ik Feuerstein goed heb geschetst, kan je zelf de conlusies trekken uit de onderstaande (tegen)stellingen:

‘Die cursist leert niks meer bij’, zegt een collega bij de groepsoverdracht. Maar jij denkt: ‘Ik ga eens bewijzen dat mijn collega ongelijk heeft.’
‘Ik ben bereid om mijn cursist te versterken in zijn leervaardigheden. Ik ben ook zo eerlijk om hulp in te roepen of mij bij te scholen als ik merk dat ik dat onvoldoende kan.’ Of: ‘Bij mij leer je de vakinhouden, en niks meer.’
‘Om een werkstuk te maken, geef ik de instructies op een werkblad. Of: ‘Ik werk samen met de cursisten het stappenplan uit.’
‘Ik volg trouw mijn handboek en leerprogramma.’ Of: ‘Die mogen al eens aan de kant, want ik ga grondig polsen naar de leervragen van mijn cursisten. Wat en hoe willen zij leren, en waarom?’
‘Ik ben bereid me aan te passen aan de leerstijlen van mijn cursisten.’ Of: ‘Cursisten moeten zich aanpassen aan mijn stijl.’
‘Bij twijfel over de beoordeling van een cursist neem ik de slechtste testen als basis.’ Of: ‘Als ik twijfel geven de beste prestaties de doorslag.

De laatste stelling sluit aan bij Feuersteins ‘principe van het mogelijke’: de capaciteit van iemand moeten we beoordelen naar diens beste pogingen, hoe zelden die ook worden bereikt. Zonder deze optimistische blik kunnen we geen mediator zijn.

Ludwig Willaert is stafmedewerker geletterdheid en extra leerkansen van het Brusselse centrum voor basiseducatie Ligo Brusselleer. Vanuit Ligo is hij coördinator van het ‘Plan Geletterdheid Brussel’ van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC).

Referenties

Feurstein, R., Rand, Y. & Rynders, J.E. (1993). Laat me niet zoals ik ben. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat.

StiBCO. (2023). Cognitieve functies uitgelegd. Retrieved: 20-12-2023. <http://www.stibco.nl/cognitieve-executieve-functies-en-metacognitie/>.