“The way we see things is affected by what we know or what we believe in.”
John Berger (5 november 1926 – 2 januari 2017) was een schrijver, schilder, kunsthistoricus, essayist, criticus én overtuigd Marxist. Hij is geboren in Engeland, vertrok in 1962 naar het vaste land van Europa en heeft jaren in Frankrijk gewoond. Hij schreef veel en over veel verschillende onderwerpen zoals over kunst, politiek en het leven op het Franse platteland. (1)
Er kunnen veel Grootmeesters over hem worden geschreven. In deze bijdrage ligt de focus op een paar elementen in zijn kunstbeschouwing, zoals gepresenteerd in de spraakmakende vierdelige televisieserie van de BBC (2) en het gelijknamige boek ‘Ways of seeing’ (Berger, 1972).
De serie en het boek sloegen in als een bom, omdat John Berger het kijken naar kunst een heel andere invulling gaf. Hij legde het accent op hoe we kijken naar kunst en beelden en hij nodigde de kijker uit om zelf te kijken en vooral om anders te kijken naar kunst en afbeeldingen dan tot dan toe gangbaar was.
Hij stelde dat de camera het kijken naar kunst voorgoed heeft veranderd. Niet alleen wat we zien, maar ook hoe we kijken. De grottekeningen, de muurschilderingen en de 17e-eeuwse olieverfschilderijen vormden een geheel met de plek en het interieur waar ze te zien waren. Ze waren gebonden aan plaats en tijd en daarom uniek en betekenisvol. Door de camera en de reproductiemogelijkheden kunnen we afbeeldingen zien wanneer en waar we maar willen. De uniciteit van het kunstwerk is hierdoor verloren gegaan.
Daarnaast stelde hij dat wij, mensen, door de continue stroom van beelden wegraken van de realiteit. Het meest duidelijk is dit te zien in de reclame. De beelden in de reclame gaan niet over het hier en nu, niet over wie je bent. Sterker nog, de onderliggende boodschap is dat je nu niet deugt en dat je niet tevreden moet zijn zoals je bent, zoals je leeft, met wat je hebt. De beelden gaan over je toekomst, over wie je kunt zijn in de toekomst. Een toekomst, die stralend voor je ligt als je een product x,y, of z koopt.
Een ander belangrijk thema in Ways of seeing is het belang van de maatschappelijke context en de heersende ideologie in relatie tot het kunstwerk. Berger spoorde de kijker aan om te kijken, te zoeken naar de ideologie achter de beelden en daarna vooral een eigen mening te vormen. Hij sprak in dit kader over de verschillende wijzen waarop mannen en vrouwen worden afgebeeld, “men act while women appear” (Berger, 1972).
De visie van John Berger is nu misschien niet nieuw meer, maar wel razend actueel. De sociale media hebben een nieuwe dimensie toegevoegd, leven en beelden lopen meer dan ooit door elkaar.
Laten we de les van John Berger ter harte nemen: Kijk goed, wees waakzaam en maak vooral je eigen keuzes.
© volwassenenleren.nl (2020)
Voetnoten
1. John Berger schreef een trilogie over het leven op het Franse platteland. De trilogie is in 2016 opnieuw uitgegeven door uitgeverij Schokland (De Bilt). De trilogie heet Vrucht van hun arbeid. Deel 1 Varken aarde, deel 2 Ver weg in Europa, deel 3 Sering en vlag.
2. De serie is nog te zien op Youtube:
Youtube. (2020). Ways of seeing. Retrieved: 03-01-2020.
https://www.youtube.com/watch?v=0pDE4VX_9Kk deel 1
https://www.youtube.com/watch?v=bZR06JJWaJM deel 2
https://www.youtube.com/watch?v=Z7wi8jd7aC4 deel 3
https://www.youtube.com/watch?v=5jTUebm73IY deel 4
Referenties
Berger, John. (1972). Ways of seeing. London: Penguin Books.
Independent. (2017). Retrieved: 03-01-2020. https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/features/john-berger-ways-of-seeing-a7518001.html
MO. (2017). Een schilder van onze tijd. In memoriam John Berger (1926-2017). Retrieved: 03-01-2020. https://www.mo.be/opinie/een-schilder-van-onze-tijd-memoriam-john-berger-1926-2017
Wikipedia. (2020). John Berger. Retrieved: 03-01-2020. https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Berger
