“New metaphors are capable of creating new understandings and, therefore, new realities.”

George P. Lakoff (1941) is een Amerikaanse cognitieve taalkundige en filosoof. Hij werd bekend met zijn theorie van conceptuele metaforen en, in het verlengde daarvan, zijn analyse van spinning en framing van conservatief en progressief gedachtegoed tijdens politieke campagnes in de VS. Zijn wetenschappelijke oeuvre is omvangrijk en het boek Don’t think of an elephant (1) – over de principes van framing – is een bestseller. Politiek neutraal is hij niet. Lakoff zet zich in voor de progressieve beweging. Maar dat maakt zijn wetenschappelijke werk niet minder interessant. Een bekend citaat van hem is: “New metaphors are capable of creating new understandings and, therefore, new realities.” (Lakoff and Johnson, 1980). Dat verwijst naar de vraag hoe metaforen die realiteit vervormen.

Veel politici gebruiken metaforen. Wilders spreekt over ‘een asieltsunami’ van ‘testosteronbommen’ als het gaat over vluchtelingen en immigratie. Donald Trump heeft het over ‘drain the swamp’ als het gaat over de bureaucratie van de Amerikaanse regering. Of Mark Ruttes “tere vaasje” over de stand van de Nederlandse samenleving.

Waarin zit de functie en kracht van dit soort beeldspraak? Ingewikkelde zaken zoals economie en immigratie worden vertaald naar concrete zaken, zoals tuinieren (florerende bedrijven, in uitgaven snoeien) en overstromingen (vluchtelingenstroom, migratiegolven). Hierdoor worden specifieke aspecten benadrukt. Bijvoorbeeld dat net als mooie bloemen de economie goede zorg nodig heeft. En dat we net zoals over grote hoeveelheden water weinig controle hebben over immigratie.

Volgens de klassieke taaltheorieën zijn metaforen stilistische instrumenten die worden gebruikt, omdat er een objectieve gelijkenis bestaat tussen het opgeroepen beeld en de wereld. Het zijn talige constructies die geen waarheidsclaims of betekenis toevoegen aan een beschrijving van de werkelijkheid. Ze hebben een decoratieve en artistieke functie, meer niet (Lakoff and Johnson, 1980).

Volgens Lakoff & Johnson (1980) is dit geen goede beschrijving van metaforen. Volgens hen zijn metaforen niet alleen talig en beschrijvend, maar vormen ze ons denken en handelen op een fundamentele manier. Ze leggen dit uit met een aantal voorbeelden. Bijvoorbeeld met de metafoor ‘argumenteren is oorlog’. Een stelling is moeilijk te verdedigen, iemand heeft het debat gewonnen en er zit een zwak punt in de argumentatie van de tegenstander.
Volgens Lakoff en Johnson (1980) gebruiken we dit soort beeldspraak om abstracte concepten te begrijpen. Het menselijke conceptuele systeem is in deze visie grotendeels gebouwd op metaforen. Abstracte domeinen worden betekenisvol, omdat ze geconcretiseerd worden als ruimtelijke en lichamelijke fenomenen.

Het gebruik van een andere metafoor zorgt er ook voor, dat je er anders over denkt en anders handelt. Stel je voor, dat we een debat niet als oorlog zien, maar dat we over debat praten als over een mooie dans. Dat zou onze debatpraktijk fundamenteel veranderen. Stel je voor, dat we geen aanvalsplan laaggeletterdheid hadden, geen strijd tegen analfabetisme. Maar dat we met een andere metafoor over laaggeletterdheid praten. Leren lezen en schrijven als een reis, een reis die verschillende havens aandoet en met avonturen gepaard gaat.

Lakoff en Johnson (1980) bepleiten dat metaforen niet bestaan, omdat twee dingen objectief op elkaar lijken, maar dat ze gelijkenissen creëren. Metaforen creëren nieuwe realiteiten. Metaforen vormen de manier waarop we denken en handelen en kan mensen leren om op een heel andere manier tegen bepaalde zaken aan te kijken en daardoor iets nieuws te leren.

Merel Heimens Visser is directeur-bestuurder van de Hersenstichting.

Noten

(1) Lakoff, G., Dean, H, en Hazen, D. (2004). Don’t Think of an Elephant!: Know Your Values and Frame the Debate – The Essential Guide for Progressives. White River Junction: Chelsea Green Publishing Company.

Referenties

Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago.